About Dousa
Categories
Social
Gebrek aan Zelfregulering
Door Guantanamo Bay zal de tijd er wel rijp voor zijn geweest. Het programma Primetime van ABC News zond deze maand een replicatie uit van een van de beroemdste experimenten uit de psychologie: het ‘gehoorzaamheidsexperiment’ van Stanley Milgram, voor het eerst uitgevoerd in 1961. De stimulans voor Milgram destijds was het proces tegen Eichman, wiens verweer eruit bestond dat hij niet verantwoordelijk was omdat hij slechts bevelen uitvoerde. Onder het mom van een experiment naar het effect van straf op leerprestaties liet Milgram de ene proefpersoon de andere bij elk fout antwoord een elektrische schok toedienen, in oplopende intensiteit. Maar liefst twee derde van zijn proefpersonen bleken bereid om potentieel dodelijke schokken toe te dienen. Voor degenen onder u die het experiment nog niet kennen: zoek ‘Milgram obedience’ op YouTube, en u wordt getrakteerd op een gefilmd verslag van het originele experiment en op enkele replicaties. Ook voor wie het resultaat al kent blijft het gefilmd verslag schokkend. In naam van de wetenschap (‘the experiment requires that you continue’) gaan zes van de tien proefpersonen tot de maximale dosering, 450 volt, ondanks het feit dat op het paneel de tekst ‘uiterst gevaarlijk’ staat; ondanks het feit dat ze degenen aan wie ze de schokken toedienen horen schreeuwen van de pijn; ondanks het feit dat de ‘slachtoffers’ roepen dat ze een hartprobleem hebben en vanaf ongeveer 350 volt helemaal niet meer reageren. De meeste proefpersonen hebben er zichtbaar moeite mee, maar doen het toch.
De reden voor de herhaling door ABC News was de verwachting dat de gemiddelde burger nu minder beïnvloedbaar zou zijn dan 50 jaar geleden. Ze hadden zich die moeite kunnen besparen, want ‘Milgram’ is in allerlei varianten geregeld gerepliceerd, met telkens ongeveer dezelfde uitkomst: ruim 60% gaat tot het uiterste. We mogen dan wel assertiever zijn, als puntje bij paaltje komt gehoorzamen we nog steeds destructieve bevelen van een autoriteitsfiguur. Met tegenzin, maar toch.
Ik denk niet dat een voorstel om Milgram te repliceren momenteel in Nederland door de ethische toetsing zou komen. We weten zo langzamerhand wel wat de uitkomst is, en waarom dan nog een nieuwe serie proefpersonen hiermee belasten? Sterker nog, het Milgram experiment is een van de redenen geweest om ethische toetsing in te stellen – de indruk bestond dat hiermee een grens was overschreden en dat proefpersonen mogelijk ‘beschadigd’ waren. Was dat zo? Het is akelig om onder ogen te moeten zien dat je je hebt laten overhalen iemand dood te maken, maar als blijkt dat de meerderheid dat doet komt het al in een ander perspectief. Sommige proefpersonen van Milgram rapporteerden later dat het experiment voor hen een belangrijke ervaring was geweest, die ze veel bewuster keuzes heeft doen maken in hun leven.
Vandaag de dag dus geen Milgram experiment – tenzij je voor een omroep werkt, want dan liggen de zaken ineens anders. Mensen maandenlang opsluiten zonder privacy; met een grote som geld verleiden tot anti-sociaal gedrag of tot het publiek maken van geheimen; mensen zo bot mogelijk afkraken: het mag allemaal, mits op TV, en zonder onafhankelijke toetsing. In deze tijd van toenemende overheidsbetutteling voelt het niet prettig om voor censuur te pleiten, maar het ontgaat me waarom experimenten op televisie niet aan eenzelfde vorm van toetsing worden onderworpen als experimenten in het lab. Zelfregulering in een concurrerende omgeving werkt niet zo goed, hebben we net gezien.
Gebrek aan zelfregulering ten slotte, heeft ook in de hand gewerkt dat de rechter zich nu over uitspraken van Wilders moet buigen. De Kamerleden die zich daarover beklagen zijn hypocriet. Hoe zijn ze toch op het idee gekomen dat juist de Tweede Kamer een vrijplaats zou moeten zijn waar alles maar gezegd mag worden, onafhankelijk van de vraag hoe het gezegd wordt? Uiteraard moet elk probleem benoemd kunnen worden, maar niet op elke manier. Iemand uit een achterstandswijk met racistische praatjes zou nog op enig begrip mogen rekenen, maar een politicus met racistische praatjes moet juist in de Tweede Kamer het woord worden ontnomen.
