Wilders pareren doet men zo

Geert Wilders heeft zich opnieuw teruggetrokken uit een gepland debat en maakt nu alleen nog vlak voor de verkiezingen van 15 maart zijn opwachting: op 13 maart debatteert hij met Rutte en op 14 maart met Asscher en Segers. De rest heeft het nakijken. Om zijn recentste terugtrekking te rechtvaardigen gebruikt hij hyperbolen: RTL wordt “laaghartig tuig” genoemd en “walgelijk” – omdat men een interview met zijn broer heeft gepubliceerd.

Hoe kunnen de andere lijsttrekkers reageren op het gebrek aan mogelijkheid tot debat? Moeten ze hem laf noemen omdat hij duikt? Ik denk niet dat deze typering veel indruk zou maken op het electoraat. Wilders staat niet bekend als iemand die te laf is om gepeperde uitspraken te doen, al dan niet in debatten. Hij heeft wel een goede antenne voor welke debatten hij wel en niet kan winnen en bepaalde debaters gaat hij uit de weg (bijvoorbeeld, Eberhard van der Laan, toen deze nog minister was). Niettemin, er zijn zoveel voorbeelden van Wilders die debatten op het scherp van de snede voert, dat een beschuldiging ‘laf’ of ‘wegduiken’ niet aan hem gaat ‘kleven’.

De bijnamen waarmee Donald Trump zijn tegenstanders successievelijk uitschakelde hadden wel ‘kleefkracht’ – omdat er een kern van waarheid in zat (althans, in de perceptie van het publiek): low energy Bush, lyin’ Ted, crooked Hillary. Een andere, vileine tactiek van Trump was het preluderen op gezondheidsproblemen bij Hillary Clinton: “no stamina”. Het maakte iedereen attent op de gezondheid van deze 69-jarige en gaf bij voorbaat extra betekenis aan elk koutje of vermoeidheidsverschijnsel – wat in een slopende campagne zeker zou gaan gebeuren. Het betaalde zich meer dan verwacht uit met Clinton’s instorting op de herdenking van 9/11. Ook ‘crooked Hillary’ had dit effect: het legde een vruchtbare bodem voor ieder nieuwsbericht over haar emailserver dat onvermijdelijk nog zou komen.

Even een kort intermezzo over dit soort voorspellingen. Toen ik mijn loopbaan in de klinische psychologie begon, waren hypnose en suggestieve behandelingen populair – en dat heeft me veel geleerd over taalgebruik. Hoe werkt hypnose? Het principe is simpel: je voorspelt iets dat onvermijdelijk gaat gebeuren, daardoor lijkt het alsof het gebeurt dankzij jouw voorspelling, en daardoor wordt je volgende voorspelling geloofwaardiger, etc. Eenvoudig voorbeeld: u strekt uw arm uit; ik voorspel dat uw arm zwaarder gaat aanvoelen; dat gebeurt vroeg of laat (meestal vroeger dan je denkt); ik voorspel dat ie nog zwaarder wordt; uw arm zakt naar beneden; ik doe een volgende voorspelling: de zwaarte wordt onhoudbaar, etc. Klinkt simpel, is simpel. Uw arm wordt veel sneller zwaar dan u van tevoren zou verwachten, en dat maakt u ontvankelijk voor volgende suggesties. Het aardige is, ook nu ik heb uitgelegd hoe het werkt, werkt het nog steeds. Zo ook als je je realiseert dat ‘low energy Bush’ of ‘crooked Hillary’ een nogal vileine set-up is, is het moeilijk je aan het effect ervan te onttrekken.

Terug naar de vraag: hoe te reageren op het ontwijken van debatten door Wilders? Hem ‘laf’ of ‘wegloper’ noemen gaat waarschijnlijk niet werken. Mark Rutte deed in november van zich spreken door Wilders een ‘hypocriete zielepiet’ te noemen (over diens omgang met kritiek). Als hij dit had volgehouden, had het kunnen werken. Maar net als in reclame, is herhaling noodzakelijk en dat is vooralsnog niet gebeurd.

Wellicht wordt het tijd om Wilders eens met zijn eigen wapens te bestrijden. Waarom ziet Wilders er de laatste tijd eigenlijk zo slecht uit?Zijn oogleden hangen, zijn gezicht lijkt pafferig. Zou dat de reden zijn voor het afzeggen van debatten, is hij uitgeput? Waarvan dan? Hij zal toch niet teveel drinken of met prednison behandeld worden? Kunnen we niet eens een gezondheidsverklaring krijgen over deze kandidaat-premier? Want als een van deze twee mogelijkheden klopt kunnen we impulsief gedrag verwachten, lichtgeraaktheid en woede-aanvallen bijvoorbeeld.

Een andere reden dat Wilders zich pas anderhalve dag voor de verkiezingen laat zien, kan zijn dat hij zijn tegenstanders zal proberen te overrompelen met een nieuw niveau van karakteraanval – zoals hij bijvoorbeeld ook deed met Job Cohen in 2010. Hoe korter de tijd tussen extreme uitspraken en de verkiezingen, hoe kleiner de kans dat het slachtoffer van de karakteraanval zich nog kan herstellen. Lesson learned voor campagneteams: nooit meer accoord gaan met een debat zo kort voor de verkiezingsdag – dat is vragen om moeilijkheden.