De dwaling van Damasio

Descartes Onlangs werd bekend dat een oude affaire alsnog tot een goed einde is gebracht. Dankzij een grootmoedige actie van de decaan van de juridische faculteit kan de universiteit Leiden binnenkort een punt zetten achter de zaak Buikhuisen. Buikhuisen’s plannen voor psychofysiologisch onderzoek bij criminelen werden eind jaren zeventig het mikpunt van een schaamteloze hetze van de journalist Brandt Corstius. Dat waren nog eens tijden! Vandaag de dag slaat de halve pers op tilt als een cabaretier een voorzichtige vergelijking maakt tussen de organisatievorm van de PVV en die van de NSB, dertig jaar geleden kon een journalist een wetenschapper met een gerust hart een nazi noemen. Het woord demoniseren was nog niet uitgevonden, dus Brandt Corstius kon onbelemmerd zijn gang gaan in Vrij Nederland, maanden aan het stuk. De PVV is er onlangs achtergekomen dat er destijds sprake is geweest van demoniseren avant la lettre, en verlangde ter compensatie hiervoor een eredoctoraat voor Buikhuisen. Het is maar goed dat ze er niet over gaan, want als dat het criterium wordt zouden we de komende jaren aan heel wat onfrisse figuren een eredoctoraat moeten uitreiken. Uiteindelijk nam Buikhuisen ontslag, emigreerde hij naar Spanje en voelde hij zich – al dan niet terecht – heel slecht behandeld door zijn universiteit. Maar tijd heelt vele wonden. Na al die jaren volstond een bezoekje van de decaan aan Buikhuisen om de kou uit de lucht te halen.

De ene affaire is echter nog maar net opgelost of een andere affaire dient zich al weer aan. De universiteit zal een eredoctoraat uitreiken aan de Amerikaans-Portugese neuroloog Antonio Damasio en dreigt daarmee een oude bekende postuum te schofferen. Het persbericht vermeldt dat Damasio heeft aangetoond dat het zonder emoties onmogelijk is om rationeel te handelen, en dat Damasio daarmee ‘De vergissing van Descartes’ heeft rechtgezet. Volgens de toekomstige eredoctor was Descartes’ Error – ook de titel van een populair- wetenschappelijke bestseller van de hand van Damasio – het dualisme, de strikte scheiding van lichaam en geest. De psycholoog Douwe Draaisma heeft drie jaar geleden in het boek Ontregelde Geesten echter aangetoond dat het toeschrijven van dualisme aan René Descartes een hardnekkig misverstand is dat hem ernstig onrecht doet. Descartes zag juist een sterke wisselwerking en verbondenheid tussen lichaam en geest. Volgens Draaisma maakt Damasio een karikatuur van Descartes’ werk door te beweren dat voor hem lichaam en geest strikt gescheiden zijn. Descartes wordt daarom ten onrechte verantwoordelijk gehouden voor een medische wetenschap die het lichaam opvat als een machine en die geen oog heeft voor psychische oorzaken of gevolgen van ziekten. ‘De dwaling van Damasio is dat hij in Descartes geen bondgenoot heeft herkend’, aldus Draaisma.

Moet de Leidse universiteit een eredoctoraat uitreiken aan iemand die een karikatuur maakt van een wetenschapper die zijn belangrijkste werken schreef in Oegstgeest en uitgaf in Leiden? Met alle verdiensten van Damasio zijn deze en andere historische onzorgvuldigheden toch wel een smetje op het blazoen. Ik vrees dat dit keer de decaan FSW naar het Iberisch schiereiland zal moeten afreizen om de beoogde eredoctor wat historische bijlessen te geven en een en ander recht te breien. Descartes kan niet meer bezocht worden, maar om te voorkomen dat eventuele nabestaanden zich geschoffeerd zullen voelen, kunnen we het Leiden Institute for Brain and Cognition misschien nog even snel omdopen tot het Cartesius Institute Leiden. Het zou van een mooie ironie zijn als hiermee Descartes’ naam op Damasio’s bul terecht zou komen.