De Platte Persoonlijkheid van Politici

De Schoolverlater - Komrij

Ik had voor nutteloosheid alle tijd. Deze dichtregel, die sinds kort de muur van het Kamerlingh Onnes siert, slaat op de studententijd. Bij de onthulling bleek echter dat het niet de bedoeling is dat studenten het gedicht al te letterlijk opvatten. In de huidige tijdgeest van verantwoording over de excessen in de jaren tachtig, wil ik mijn leven als Mare-columnist graag met een schone lei beginnen en mijn excuses aanbieden voor de manier waarop ik indertijd grof misbruik heb gemaakt van de mij geboden gelegenheid tot nutteloosheid.

Nu we het toch over het politieke klimaat hebben: de Amerikaanse verkiezingscampagne ontaardt en dreigt nog smeriger te worden dan de vorige. Het vervelende van propaganda is dat het een tweezijdig psychologisch effect heeft: het schaadt niet alleen een reputatie, soms baat het zelfs de reputatie van de beschuldiger. De insinuatie ‘Kerry overdrijft zijn oorlogsverleden’ suggereerde dat Bush ‘patriottisme’ hoog in het vaandel heeft staan, en dat wordt door het argeloze publiek beloond. Wie boter op zijn hoofd heeft, zet zijn tegenstander in de zon. Op korte termijn is er gerede kans dat het werkt, en het is moeilijk je te verweren tegen deze duivelse techniek. De beste optie is om het spelletje bij de naam te noemen.

Ook in Nederland wordt het karakter van politici steeds vaker een doelwit, en politici die slechts hun persoon in de strijd gooien domineren het nieuws. De één heeft niet eens een programma en lijkt ook niet tot veel denkwerk in staat, de ander heeft een partij met als statutair doel het uitdragen van de meningen van de leider. Persoonlijkheid en charisma worden gesuggereerd door tegenstanders neer te zetten als slap, dom en gestoord. Wie discrimineert, roept dat hij gedemoniseerd wordt. Een bijwerking van deze trend is dat hoe vuiler het spel gespeeld wordt, hoe meer mensen zich wel tien keer bedenken voordat ze zich voor een politieke functie kandideren. Uiteindelijk blijven we dan zitten met een oververtegenwoordiging van het type dat er alles voor over heeft om in beeld te komen: narcistische persoonlijkheden, bovenal bezig met zichzelf.

Hoe beoordelen kiezers eigenlijk de persoonlijkheid van politici? Politici proberen een kennelijke kloof met de burger te overbruggen door met hun hele hebben en houwen in allerhande media te verschijnen. Met zoveel informatie zou je verwachten dat inmiddels een gedifferentieerd beeld is ontstaan, maar dat blijkt niet het geval.

Enkele jaren geleden werd in de VS en Italië aan proefpersonen gevraagd om uiteenlopende types als Kerry, Bush, Berlusconi en Prodi te beoordelen op tientallen persoonlijkheidstrekken. De scores werden vervolgens bewerkt via een statistische techniek. De techniek komt erop neer dat eigenschappen waarop vaak hetzelfde wordt gescoord worden gegroepeerd. Dus, als veel mensen dezelfde personen beoordelen als initiatiefrijk, assertief, vasthoudend en eigenzinnig, worden die vier eigenschappen tot één dimensie ‘dominantie’ samengevat.

In de psychologie is dat soort onderzoek eindeloos herhaald. De consensus is dat persoonlijkheid beschreven kan worden in vijf hoofddimensies, de big five: extraversie, neuroticisme, openheid, vijandigheid en zorgvuldigheid.

De scores voor politici bleken echter anders samen te hangen, er waren slechts twee dimensies: daadkracht en betrouwbaarheid (de naamgeving is subjectief). Mensen schijnen in hun huisdieren nog de big five te herkennen, maar voor politici hebben ze genoeg aan twee dimensies. Het afwijkende patroon ligt niet aan het feit dat de beoordelaars de politici niet persoonlijk kenden, want in hun beoordelingen van celebrities kwamen de vijf dimensies wel terug.

Kortom, als u vindt dat er tegenwoordig zoveel plat volk in ons parlement zit, geef ik u zonder meer gelijk. Ik moet er wel aan toevoegen dat onderzoek uitwijst dat we eigenlijk altijd al een tweedimensionele blik op politici hebben gehad.